Fransa bundan 68 yıl evvel, tarihinin en zorlu günlerini yaşamaktaydı. Ülkenin geleceği daha önce hiç bu kadar tehlikeye düşmemişti. Öte yandan zaman geçtikçe haberler daha beter vaziyet almaktaydı.
10 Haziran 1940, Pazartesi
Duce’nin saat 18.00’da Venedik Sarayı balkonuna çıkıp savaş ilanını şu sözlerle duyurdu:
“Savaş ilanları İngiltere ve Fransa Büyükelçiliklerine verilmiş bulunmakta. […] Her daim İtalyan halkının varlığını tehdit edip ilerlemesine mani olmuş Batı’nın sömürücü ve irticacı demokrasisine karşı savaşa gidiyoruz.” [1]
Bu konuşmadan bir buçuk saat sonra, saat 19.30’da Fransız Başbakan Paul Reynaud 10 Mayıs 1940’ta Fransa’ya başlatılan Alman taarruzu ve Mussolini’nin savaş ilanı hakkında radyodan bazı açıklamalarda bulundu:
“Tarihin en büyük muharebesinin altıncı günündeyiz [2]. Alevler Somme’dan başlayıp Meuse’ye kadar sıçradı. Hiçbir şey topraklarımız ve özgürlüğümüz adına savaşma arzumuzu azaltamaz.
Önümüzdeki imtihanlar ağır olacak, bunlara hazırız ve boyun eğmeyeceğiz.
Sayın Mussolini bize savaş açmak için bu anı seçti. Bu davranışı nasıl değerlendirmeli? Fransa’nın diyeceği bir şeyi yok. Bizi seyreden cihan buna hüküm verecek.
Büyükelçimiz Sayın François-Poncet bu savaş ilanı vesilesiyle geçen gün Kont Ciano’ya sorduğu birtakım sorulara cevaben Kont Ciano, Mussolini’nin sadece Hitler’le vardıkları kararı uygulayacağını söyledi.
Fransa bu savaşa vicdanı rahat bir şekilde girmiştir ve bu da azımsanmayacak bir şey değildir. Belki de herkes kısa bir süre sonra manevi gücün de etkili olduğunu anlayacaktır.
İhtişamlı ve köklü tarihi boyunca Fransa çok daha büyük imtihanların üstesinden gelmiş, bu da her defasında herkesi şaşırtmıştır. Fransa yok olmayacaktır.” [3]
Bu açıklamanın 3 saat ardından, saat 22.30’a doğru başbakan, bakanlar ve milletvekilleri hâlâ Paris’te bulunmaktaydı. General Maxime Weygand ve kurmayıysa belli etmeden şehirden ayrılıyorlardı.
Saat 23.00’da Başbakan Reynaud, radyodan durumun tahmin edildiğinden çok daha ciddi olduğunu açıklayan kısa resmi bir bildiri duyurdu. Şöyleydi: “Mecburi askerî gerekçelerden dolayı hükümet, başkenti terk etmek durumundadır. Başbakanlık, orduya devrolacaktır“. Bu bildirinin başlangıcı ve sonunda Fransız milli marşının “Yurttaşlar, silah başına!” bölümü, radyonun yeni sinyal müziği olarak verilmişti.
Gece yarısı tüm bakanlık kafilesi de gizlice Paris’i terk etmiş, Châtillon geçidindeki tüm ışıklar söndürülmüştü. Paul Reynaud, General Charles de Gaulle‘yle beraber Chartes şehrinden üzerinden Paris’ten ayrıldı. Almanlardan kaçan mültecilerle dolup taşan yolların arasında geçirdikleri yavaş ve zorlu bir yolculuğun sonunda 11 Haziran 1940’ın şafak vaktinde Orléans’a vardılar. Paris yetkililerinin şehirden ayrıldığını öğrenen birçok insan da başkenti terk etmeye başladı. Savaşın bitişi yani, 24 Haziran 1940’a dek yollardan ayrılamayacaklardı.
11 Haziran 1940, Salı
Fransız yetkililer geçici olarak Tours ve çevresine yerleştiler. 19.30’da Muguet à Briare Kalesi’nde Fransız ve İngiliz bakanlardan mürekkep bir kurul toplandı. Bu toplantıda bilhassa Paul Reynaud ve Maxime Weygand, Winston Churchill’le mühim tartışmalar gerçekleştirdi. Reynaud, İngiliz Hava Filosu’nun Fransa’ya yerleştirilmesi dâhilinde kat be kat daha fazla verim alınacağını fikrindeydi.
General Weygand’sa Churchill’e “ İki ulusun da yazgısını belirleyecek olan bu savaşa katılmak” için tüm İngiliz avcı uçaklarının Fransız havalimanlarına gönderilmesi konusunda ısrar etti. Churchill buna kükreyerek “Hayır! Bu doğru değil! Zannedildiğinden daha geniş bir ufuk ve daha büyük bir savaş alanı var. Bugün Fransa Muharebbesi, yarın İngiltere Muharebbesi olacak; bugün kaybedilecek her şey yarın geri alınabilecek.” demişti.
Toplantı saat 21.30’da bitti. Churchill de bu vesileyle General Charles de Gaulle’le tanışmış oldu.
12 Haziran 1940, Çarşamba
On iki Hawker Hurricane’nin [4] korumasında Churchill’in uçağı İngiltere’ye gitmek üzere Briare Havalimanı’ndan ayrıldı. Hemen ertesi gün Fransa’ya tekrar dönecekti.
…
13 Haziran 1940, Perşembe
Öğleden sonra Paris Askerî Valisi General Héring, başkentin duvarlarına şöyle bir ilan yapıştırılması emrini verdi: “Ordudan gelen emirle General Héring askeri hükümeti General Dentz’e bırakmıştır. Paris “açık şehir” ilan edilmiştir. Her halükarda ahalinin erzak ihtiyacının karşılanması ve güvenliğinin sağlanması için bütün önlemler alınmıştır”
Öğleden sonra Almanlar Paris sınırındaki Aubervilliers ve Pantin’e vardılar.
13.00’da Churchill, Tours Havalimanı’na iniş yaptı. Onu karşılamaya herhangi biri gelmediğinden sinirden küplere bindi. Chissay Kalesi’nde tutulan Paul Reynaud, Fransız Dışişleri Bakanı Paul Bouduin’i Churchill’i karşılaması için havalimanına yollamasına yollamıştı ancak arabası arızalanmasından dolayı geç kalmıştı. Churchill ve yanındakiler Tours Grand Hôtel’de öğle yemeği yerken Bouduin yemeklerinin ortasında onlara katıldı. Yemekten sonra Bouduin, Churchill ve yanındakileri, Cumhurbaşkanı Albert Lebrun, bakanlar ve General Weygand’ın onların beklediği Gangé Kalesi’ne değil de İçişleri Bakanı Georges Mendel’in kısa süreliğine yerleştiği Indre-et-Loire vilayetine götürdü. Churchill hatıralarında bu durumu şöyle anlatır:
“Clemanceau’nun bu eski ve sadık yardımcısının çok ilginç meziyetleri vardı; güç ve cesaret belirtisiydi bunlar. Öğle yemeği için servis ettikleri tavuk yahnisine elini sürmemişti, tabağında öylece duruyordu. Mendel adeta etrafına ışık saçıyordu. Her elinde bir telefon emirler yağdırıyordu; bir karar alıyor, sonra bir tane daha, sonra başka bir tane daha…”
Paul Reynaud bu sırada Tours vilayetine geldi.
Fransız bakanlarının tek temsilcileri Paul Reynaud ve Paul Bouduin’le birlikte Fransız-İngiliz konuştayı saat 15.30’da başladı. [5] Toplantı 17.20’de bitti. Churchill odadan çıkarken General de Gaulle’e bakarak “İşte!” dedi “Fransa’nın başkomutanı…”
Az sonra Tours Havalimanı’ndan uçağa bindi; kimse kendisine Gangé Kalesi’nde bir Fransız-İngiliz bakanlar kurulu için beklendiğini söylememişti. Churchill bir daha ancak Haziran 1944’te Fransız topraklarına ayak basabildi. Reynaud, beraberinde Bouduin ve Mandel ile ancak saat 18.00’da Gangé kalesine varabildi. Cumhurbaşkanı, bakanlar ve General Weygand 3 saatten beri onu bekliyorlardı. Churchill’in onlarla oturup konuşmadan ayrıldığını öğrenince küplere bindiler. Sonrasında Reynaud İngiliz Bakanlarla olan toplantısına dair çok kısa bir rapor verdi.
14 Haziran 1940, Cuma
Günün ilk ışıklarıyla Georg von Küchler’in komutasındaki 18. Wehrmacht Ordusu Paris’e girdi. İvedilikle Champs Elysées’de gösteri yürüyüşü yaptılar.
Öğleden sonra Fransız hükümeti, Tours’dan ayrılarak, Bordeaux’ya girmek için Parthenay, Saint-Maixent, Saint-Jean-d’Angély ve Saintes’ten, Alman ilerleyişinden kaçan sivillerin doldurduğu yollardan geçtiler. Akşamüstü Bordeaux’ya vardılar.
15 Haziran 1940, Cumartesi
Saat 16.00’da ilk Bakanlar Kurulu Bordeaux vilayetinde Albert Lebrun başkanlığında toplandı. Ateşkes yanlıları[6] ve sonsuz mücadeleciler arasındaki tartışma gittikçe hararetlendi.
Paul Reynaud beş yıl sonrasında Bakanlar Kurulu’ndaki Mareşal Pétain duruşması hakkında şunları söyleyecekti:
“Bir kâğıt parçasını ortadan ikiye ayırdım. Sağ tarafa Chautemps’ın önerisinden tarafları, sol tarafa ise benim yolumdan gelenleri yazıyordum. Sağda Chautemps’ın önerisini destekleyen 13, benim tarafta ise 6 isim vardı.”
Sonrasında Reynaud yüzünü Cumhurbaşkanı Albert Lebrun’a döndü ve “Bana hükümetimin istifasını vermekten başka seçenek kalmadı” dedi. Albert Lebrun bunu reddetmesi üzerine Reynaud bir süre daha istifasından dönmeyi kabul etmişti.
Bu bakanlar kurulu 19.55’te sonlandı. Reynaud toplantının yapıldığı odadan çıkar çıkmaz General Weygand’a seslendi ve “Fransız ordusunun teslimini” talep etme emrini verdi! General Weygand sertçe, böyle bir anlaşmanın katiyen imzalamayacağını söyleyerek önerisini geri reddetti ve savaş ilan etmenin sorumluluklarını üstlenme ve ateşkes yetkisinin hükümette olduğunu söyledi.
Bu arada General de Gaulle 16.30’da Fransız Deniz Kuvvetleri’nin kendisine tahsis ettiği Milan muhribine binerek Brest’den ayrıldı. Milan muhribine 22.00’da Plymouth’a yanaştı. General de Gaulle kendisini bekleyen araca bindi ve 16 Haziran 1940 Pazar gününün erken saatlerinde Londra’ya vardı.
16 Haziran 1940 pazarı Gironde vilayetinde Bakanlar Kurulu en az 3 kez daha toplandı. Paul Reynaud ateşkes yanlılarının karşısında yavaş yavaş kontrolü kaybetti ve sonunda akşamüstü havlu attı…
Yazarı:
Roger CANTALIEN
Fransızca Aslından Çeviren:
Halit BAĞMANCI
Fransızca Aslından Düzeltisi ve Eklemeler:
Bartu ŞİMŞEK
Kaynakça ve Notlar:
[1] “Benito Mussolini’nin 10 Haziran 1940 Savaş İlanı Konuşması”nın çevirisi ve İtalya’da olanlar hakkındaki yazımız.
[2] Paul Reynaud burada 26 Mayıs 1940’ta başlayıp 4 Haziran 1940 Salı günü biten “Kuzey Savaşı“ndan ardından da 5 Haziran 1940’ta başlayan “Fransa Muharebesi”nin ikinci harekâtına atıfta bulunmakta.
[3] Le Figaro Gazetesi 11 Haziran 1940, Sayfa 2
[4] İngiliz savaş uçağı modeli.
[5] Albert Lebrun, öteki bakanlar ve General Weygand 15 saatten beridir Paul Reynaud ve Winston Churchill’i Gangé kalesinde bekliyorlardı.
[6] Mareşal Pétain ve Camille Chautemps bu fikirden taraflardı.
Yazının genel hattı:
Jacques Benoist-Méchain “Soixante jours qui ébranlèrent l’Occident” – Cilt II “La bataille de France” (5 Juin – 25 Juin 1940)